Pagkaykay it primerong gakor: Patugsiling

Kag editoryal sa www.sanrokan.com ni Ish Fabicon:

“Ka pagbusri it RDL (Romblon Discussion List) ag www.sanrokan.com ay nakatunong sa usa nak mga higako namo: palapnagon ka tatlong rila it probinsya—Romblomanon/Ini, Unhan, ag Asi.

“Kung ato kaykayon kinang mga kayatay it mga bulaybulayon ag diskusyonan sa RDL ag Sanrokan, imaw gihapon ka amo pangabay nak kung sarang ka mga pagsuyat reli sa mga rahon it Sanrokan ay sa tatlong rila it probinsya. Ugaling uya ra namo gibabawayi nak ka mga "bloggers' ay magparana it inra tuytuyanon sa Tingayug o English. Ka amo yang ngasing ging hahagar ay patugsiling na kung sarang, yaktan ra it pagsuyat sa Romblomanon/Ini, Unhan ag Asi.

“Kabay pang sabligan kami it inro patugsiling”,
ay mayamig nak tubi nag ging salibo sa maranggang likor it mga nagtutuko sa website nak kali.

Usa ako sa mga napur-ok it ida pangabay.

Marurumroman it mga nagsusunor sa ako blog ag sa iba pang nagtatapyak reli sa sanrokan it tuytuyanon nak ka karam-ang pag-itam-itam reli ay sa English ag Tagalog. Inggwa man it nagsusuyat sa inra sariling rila ay mayagwat pa sa pasi it payay nak bag-huang bag-ong bado ag bag-ong pur-as.

Ka pagtratar it RDL-CLEAR ag www.sanrokan.com sa mga nagbubuyar reli it mga kaisipan, miskan sisi-o, ay pamatuor it demokrasyang pinakamataas—kag ging aayaba nato sa English nak “freedom of expression”.

Ugaling, dahil gani kag pagbuswang it RDL-CLEAR ag www.sanrokan.com ay “nakatunong” sa pagpalapnag it tatlong lengguwahe it probinsiya, nag-aaro ako sa parumrom ni Fabicon. Dapat ra talaga nak ka mga nagyuyu-aw reli sa www.sanrokan.com ay papaagto sa rayan nak ka akahantupan ay magyutaw ka Romblomanon/Ini, Unhan, ag Asi.

Ngasing yang kali nako nabisayaha: Sa rinugay-rugay nako it pagtuko sa www.sanrokan.com, mas maramo ka nagsusuyat sa Asi kumpara sa Romblomanon/Ini ag Unhan. Asi?

Buko dapat magkumpara, ag basi pang buko klaro kaling ako pamatyagon, pero sa ako natutuhob, pay mas maramong Asi ka mukyat ka nayusrok pag-abot sa paglig-on ag pag-alinton it inra kultura kada mas maramo ka nagsusuyat sa Asi.

Mabis-oy kali gi sambiton, pero inggwa gihapon kali it rason.

Sa ako pamutang, kada mas maramong nagsusuyat sa www.sanrokan.com it mga tuytuyanong Asi ay dahil siguro sa “kahadlok”.

Kung irug-on it matugas sa patsihan, sa tatlong tribo it Romblon, ka Asi it ging tatratong kuliyot sa probinsiya. Sa Sibale ay imaw kali it “island psyche” dahil hanggang ngasing, nagriril-at sa isip it mga Sibalenhon kag derogatory nak pag-obserba it mga Romblomanon mainlanders sa mga taga-Sibale: “Sibale lang da!”

Imaw kali, sa ako pag-ibok sa tuyar nak sitwasyon, ka gakor it “kahadlok”.

We Asi write in Asi much more often than the Unhan and the Romblomanon Ini do in their own languages because of this “fear”—founded or unfounded—that if we don’t, our culture—language and all—will be lost forever.

The Asi has an acute sense of this terrible possibility. We write in Asi as much as we can to ensure that our language and cultural identity survive. We fear to lose, and the fear of losing something is the most potent motivation to be courageous in preventing such loss.

The Unhan and the Romblomanon Ini, I am afraid, have no such fear. They are secured in their belief that their number ensures the survival of their languages and way of life. This misplaced belief is cultivated and fertilized by the mainland Romblon politicians who know nothing about culture.

The power to assert our own identity rises from this fear. Thus, if the Asi tribe is much more assertive of their culture and language than the Romblomanon Ini and the Unhan, this is not without reason.

Inggwa it politikang elemento sa tuyar nak nahahanabo, miskan klaro sa istorya it probinsiya nak mga Asi ka pinakamatikasog nak nag nagtuy-og sa progresong pampulitika it Romblon. Fabella, Festin ag Firmalo ka mga nagyuyutaw nak ngayan pag-abot sa tuyar nak pamimisaya.

In this comes the “geographical factor”, which is evident in the allocation of economic resources over which the mainland Romblon politicians often have the final say. I will not pussy-foot. When it comes to political and economic division of resources and benefits, the Asi islands of Sibale, Banton and Simara receive the crumbs because of our geographical distance, which is however, not without a solution. Alas, we are always last in the priorities.

Waya ako gi susungon o gi yayabi sa tuyar nak sitwasyon, pero inggwa it mas marayom nak gakor ka tuyar nak pagtrato sa Asi.

I now begin to suspect a feeling of insecurity in our politicians over their inability to command supreme loyalty from the Asi. Fiercely independent and pragmatic, we Asi do not just bow to convention and the traditional importuning of our corrupt leaders.

We show this independence by writing in our own language.

When Awe Eranes and Tony Macalisang of the Romblon Sun said that the newspaper will not sell when Fabicon suggested he will write a column in Asi, the two, being non-Asi, were only following the dictates of economic reality drawn, established, and perpetuated by the mainland Romblon politicians who profit from the Romblomanons being afflicted with a “siege mentality”, meaning, they entertained the fear no one will read Fabicon, and that if he is read, they will revolt. Nothing is more fearsome than a people learning the ways of their oppressors.

Of course, Eranes’s and Macalisang’s fear is patently false and without basis. The www.sanrokan.com is proof positive that there is a horde of readers in the local languages.

Makaka-testigo ako raha. Sa ako pagsuyat, nagpapayadag ako sa ruhang suba it lengguwahe, English ag Asi. Nagsusuyat ako sa English para sa mga nagbabasa nak buko Asi ag para yumapar ka publiko nak sa ako pagpamutang ay dapat makarungog ak makatagam it ibang yuto; ag sa Asi kung ka ako mensahe ay partikular sa ako mga ka-tribo.

Sa tuyar nak pagpapamatu-or, ka pagkaykay ni Fabicon sa primerong gakor it mga lengguwaheng Romblomanon ay asa panahon. Dapat yang nak tuytuyon nato ka ging busri-an it RDL-CLEAR ag www.sanrokan.com sa parayan it paghingab ag pag panghakay it hangin it ato sariling mga bibisar-on.